Meaning:
Lit. “it’s the blacksmith who’s guilty, but they hung the Gypsy”. You use this expression to point at an injustice and suggest that a person or an institution with more power (social, financial or political) got away with their wrongdoing while another actor with much less influence took the blame and was punished.
The source of this saying is obviously with an important role wealthy smiths have played in rural Poland while travelling Roma traditionally being outcasts and blamed for whatever crime happened while they were around.
Examples:
Kowal zawinił, Cygana powiesili. Anonimowy internauta złośliwie i nieprzychylnie skomentował działania burmistrza miasta pod Tarnowem. Były już burmistrz domyślił się, że dlatego przegrał wybory i zażądał odszkodowania – nie od internauty, a od właściciela bloga, na którym znalazł się wpis.
Kowal zawinił, Cygana powiesili. Sprzedawca ma być karany za grzechy klienta?
Ani medialnym dawcom, ani ministerialnym wykonawcom „zlecenia na ONR” nie przeszkadza, że nic się tu kupy nie trzyma – ani logika prawna (kowal zawinił, Cygana powiesili), ani logika języka („neonazim” implikuje wcześniejsze istnienie jakiegoś polskiego „retro” albo „paleonazizmu”), ani fakty historyczne (akurat najwybitniejszy lider ONR ś.p. Jan Mosdorf zginął w Auschwitz).